Związek między wiedzą nauczyciela wychowania fizycznego,
a sposobami realizacji programu i lekcji.

Współczesny nauczyciel wychowania fizycznego, zdeterminowany generalnymi zasadami edukacji permanentnej winien przygotowywać się do pełnienia ról, które można określić w kategoriach: obywatel, nauczyciel - żywy wzór kultury fizycznej, dydaktyk, wychowawca i społecznik, opiekun, animator wychowania zdrowotnego, organizator i realizator własnego, ustawicznego kształcenia. Ma to być światły doradca i przyjaciel młodzieży, który potrafi uczyć (praktycznie i teoretycznie), jak żyć zgodnie z normami higieny, jak dzielić czas między pracę a wypoczynek i jak kształtować ciało, doskonaląc zdrowie i sprawność, pielęgnować urodę. M. Demel zarysowuje model takiego nauczyciela wychowania fizycznego, zamykający się w sekwencji: wiedza, umiejętności i cechy osobowości, co oznacza, że musi on rozumieć, umieć i być , bowiem w równym stopniu (...) wychowuje się przez to, kim się jest, jak przez to, co się wie i potrafi.

Fundamentem budowania trwałych postaw i autentycznych potrzeb uczestnictwa w kulturze fizycznej w życiu dorosłym powinna stać się atrakcyjność i twórczość zajęć szkolnego wychowania fizycznego. Aby jednak ten cel osiągnąć, proces wychowania fizycznego winien być osadzony na mądrym, konstruktywnym dialogu mistrza i ucznia, prowadzić do wzajemnego poznawania siebie, budowania zaufania i zrozumienia.

Nauczyciel wychowania fizycznego, z uwagi na charakter swojego przedmiotu, ma możliwość oddziaływania na uczniów całym sobą. Zmuszony jest on przejść od funkcji ściśle pojmowanego technika nauczania ruchu, do funkcji pedagoga oddziaływującego swoją osobowością na wszystkie sfery młodej, plastycznej osobowości wychowanka. Lekcja wychowania fizycznego to rodzaj gry w karty (...) podczas której (...) nauczyciel odsłania swe umiejętności i wiedzę... Nie będzie więc dobrym nauczycielem ten, któremu tej wiedzy brakuje. W oczach uczniów, wnikliwych obserwatorów, straci on wszelki autorytet. Dlatego też musi nastąpić zmiana w świadomości samych nauczycieli, którzy powinni zrozumieć, że tylko poprzez ustawiczne, wszechstronne rozszerzanie swojej wiedzy, kształtowanie własnej osobowości i doskonalenie samego siebie, mogą oni sprostać wyzwaniom współczesnej szkoły.

Inna płaszczyzna kontaktu, inne niż w przypadku pozostałych przedmiotów szkolnych formy organizacyjne i metody kształcenia sprawiają, że czynności pedagogiczne są adresowane do dziecka, które nauczyciel wychowania fizycznego musi postrzegać jako pełną i zintegrowaną osobowość. A zatem Nie tracąc z pola widzenia spraw ciała, czyli potrzeby nauczania ruchu, wdrażania do aktywności fizycznej po to, aby podnosić sprawność fizyczną i wydolność, dbać o zdrowie i higienę - nauczyciel musi pamiętać o przeżyciach i uczuciach swoich podopiecznych. Rozbudowanie tych uczuć daje szansę na głębszą refleksję i analizę, zinternalizowanie postaw wobec własnej kultury fizycznej wychowanka. W ten sposób rozwijać się będzie osobowość ucznia, w ukierunkowaniu na sprawy ciała.

Konsekwencją przemian cywilizacyjnych i rozwoju nauki jest konieczność ciągłego samokształcenia nauczyciela. Istotą bowiem transgresyjnej koncepcji wychowania jest umiejętność tworzenia i poszukiwania wiedzy oraz gotowość do zmiany świata i siebie. W konsekwencji prowadzi to do zmniejszania się roli uzyskanego wykształcenia na rzecz rozwoju nauczyciela w toku pracy. Ta orientacja prospektywna jest niezmiernie ważna u nauczyciela wychowania fizycznego wobec perspektywy, iż wartości kultury fizycznej stawać się będą nieodłącznym elementem codziennego życia człowieka, i że musi on być zdolny nie tylko do twórczego działania na polu swojej specjalności, ale i na polach sąsiednich, nie tylko w procesie lekcyjnym, ale także w pozalekcyjnym i pozaszkolnym. Spełnienie powyższych postulatów wymaga od nauczyciela wychowania fizycznego cech, które Z. Żukowska określa jako sprawność intelektualna z wysoką sprawnością fizyczną i wiedzą, zdolności twórcze, poczucie własnej wartości, postępowość, dalekowzroczność, powiązanie praktyki z refleksją umysłową, umiejętność obserwacji, analizy i rozumienia sytuacji, skłonność do angażowania się, dystans wobec samego siebie, otwartość na innych, raczej pokonywanie trudności niż dążenie do współzawodniczenia, "ludzki stosunek do drugiego człowieka" zamiast "miłości pedagogicznej", odpowiedzialność nie tylko za proces wychowania fizycznego i sportu, rekreacji i rehabilitacji, ale także za losy wychowanków, uczestników zajęć; eksponowanie podmiotowego, a nie przedmiotowego traktowania celów w kulturze fizycznej, nastawienie na człowieka, który jest najwyższą wartością. A zatem nauczyciel wychowania fizycznego - wychowawca i pedagog, a nie technokrata czy nawet najlepszy technolog w swojej specjalności.

Wynikający z dotychczasowych badań obraz nauczyciela wychowania fizycznego nie przedstawia się zbyt optymistycznie. Według Z. Żukowskiej, niekwestionowanego autorytetu w dziedzinie badań nad nauczycielem wychowania fizycznego w Polsce, gotowość do poszerzania swojej wiedzy to najsłabsze ogniwo w cyklu permanentnego kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego. Istnieje wśród nich niechęć do teoretycznych refleksji, a preferowanie praktycznych recept. Jest to związane z preferowaniem w praktyce modelu nauczyciela technokraty, rozliczanego za zdobyte miejsca w rywalizacji sportowych jednostek, a nie nauczyciela wychowania fizycznego wychowawcy młodzieży, zabiegającego o stan zdrowia, warunki rozwoju i kondycję psychofizyczną młodzieży całej szkoły. Dlatego też nowocześnie pojmowany rozwój zawodowy nauczycieli wychowania fizycznego stanowi niezbędny warunek profesjonalizacji ich pracy. Powinien zaczynać się w punkcie, w którym kończy się ich kształcenie wstępne i być zorientowany na odnawianie, pogłębianie, uzupełnianie i rozszerzanie wiedzy głównie w zakresie specjalności przedmiotowej, pedagogiczno - psychologicznej i zagadnień społeczno - ekonomicznych i kulturowych. Ma on na celu też pomaganie w adaptacji do zawodu i usprawnianie własnego warsztatu pracy, zwłaszcza nauczyciela młodego.

Powyższe rozważania oraz analiza literatury pozwalają stwierdzić, że istnieje ścisła zależność między poziomem wiedzy nauczyciela a sposobem realizowania przez niego programu nauczania oraz konstruowania lekcji. Nauczyciele bierni, którym obce jest myślenie teoretyczne, refleksyjne - jakże potrzebne współczesnemu nauczycielowi kierującemu procesem rozwoju ucznia - a którzy bazują na łatwo dostępnych formach i źródłach, z pewnością realizują program swojego przedmiotu w sposób schematyczny, odtwórczy, uniemożliwiający im przełamywanie dotychczasowych granic osiągnięć. A przecież bez krytycznej refleksji nad własną pracą i bez znajomości nowych trendów w pedagogice, niemożliwe jest przechodzenie na wyższe etapy rozwoju zawodowego nauczyciela, a reforma edukacji bez nowego myślenia o każdym planie pracy, dokumencie, o każdej lekcji wf i sytuacji dydaktycznej nie ma szans na powodzenie.

Sławomir Maksimowicz

Literatura:

¹ M. Demel. Szkice krytyczne o kulturze fizycznej. Warszawa 1973, Sport i Turystyka
² S. Wołoszyn. Sport a wychowanie. "Wychowanie Fizyczne i Sport" 1987, nr 2
³L. Lachowicz. Ku skuteczniejszemu nauczaniu. "Lider" 1999, nr 9
⁴J. Derbich. Swoiste warunki interakcji wychowawczej nauczyciel wychowania fizycznego - uczeń. W: Ku tożsamości pedagogiki kultury fizycznej. Z. Żukowska (red.). Warszawa 1993, Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej, s.71
⁵Z. Żukowska. Pedagogika kultury fizycznej - początki - rozwój - perspektywy. W: Ku tożsamości pedagogiki kultury fizycznej. Op. cit., ss.40-41
⁶B. Hodan, Z.Żukowska. Nauczyciel wychowania fizycznego i jego społeczno-wychowawcze funkcje. Olomouc-Warszawa 1996, Wydawnictwo AWF w Warszawie, s.288
⁷Tamże, s.288
⁸K. Denek. Kształcenie i doskonalenie nauczyciela w kontekście rozwoju jego twórczości. W: Twórczy rozwój nauczyciela. S. Juszczyk. (red.). Kraków 1996, Oficyna Wydawnicza "Impuls", s.47-48
⁹L. Lachowicz. Ku skuteczniejszemu nauczaniu. "Lider" 1999, nr 9